زاهد یوسفی

چکیده امروزه کاهش آسیب‌پذیری جمعیت‌های محروم و در معرض خطر مستلزم ایجاد تاب‌آوری در برابر بحران‌های اجتماعی است. برای رسیدن به اجتماعی تاب آور نیازمند حرکت به سمت ایده‌هایی نوآورانه در ساختارهای اجتماعی محلات و چگونگی عملکرد جامعه‌ی انسانی هستیم. به‌منظور رسیدن به تاب‌آوری اجتماعی در محلات حاشیه استفاده از ایده‌های نوآورانه اجتماعی امری حیاتی است؛ بنابراین هدف از پژوهش حاضر شناسایی ایده‌های نوآورانه اجتماعی در محله اسلام‌آباد در برابر چالش‌های اجتماعی محله و ایجاد تاب‌آوری اجتماعی و شناسایی بسترها و زمینه‌های لازم برای بروز نوآوری‌های اجتماعی در محله در جهت بهبود انعطاف‌پذیری و تاب‌آوری اجتماعی در محله است. روش تحقیق موجود در این تحقیق از نوع کیفی بوده و با روش گراندد تئوری به انجام رسیده است. جامعۀ آماری تحقیق حاضر را 15 نفر از افراد درگیر در امور عمومی محله به روش نمونه‌گیری در ابتدا هدفمند و در ادامه روش گلوله برفی انتخاب شدند. جهت دستیابی به مدل موردنظر مدل‌سازی بر پایه‌ی مدل پارادایمی در متدولوژی گراندد تئوری انجام‌شده است. بر همین اساس و بعد از تجزیه‌وتحلیل دقیق مصاحبه‌ها در قالب نرم‌افزار MAXQDA، 33 مفهوم استخراجی در 7 زیر مقوله و 3 مقوله اصلی طبقه‌بندی شناسایی گردیده است. مقوله‌های انتخابی در قالب الگوی پارادایمی جایگذاری گردیده و مدل پژوهش تدوین شد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که نوآوری‌های اجتماعی در جهت بهبود تاب‌آوری اجتماعی محله نیازمند تغییر در ساختار اجتماعی و فرهنگی و مذهبی محله در قالب مقوله‌های سرمایه اجتماعی، حمایت اجتماعی و برابری اجتماعی و ارتباطات اجتماعی، هستند..شهروندان به دنبال فرصت هایی جهت مشارکت، همکاری و توانمندسازی با نهادهای خصوصی و ارگان‌های دولتی در جهت بسترسازی برای بروز ایده های نوآورانه در جهت بهبود تاب آوری اجتماعی محله هستند.در نهایت نوآوری های اجتماعی با بهبود مسئولیت پذیری، انسجام و همبستگی، تعامل اجتماعی، همکاری، مشارکت، اعتماد و اطمینان بین مردم، اعتماد و اطمینان بین مردم و مسئولان، ارتباطات، رهبران محلی، گروه های مردم نهاد، عدالت در دسترسی به خدمات شهری،برابری جنسیتی،سواد،آگاهی،اطلاع رسانی،بسترسازی برای استفاده از ایده‌های خلاقانه، وجود ایده های نو، توجه به افراد با نیازهای خاص ، حمایت مالی، توانمندسازی زنان، مشارکت سیاسی ، باورها و ارزش های مشترک، مشارکت و استفاده از گروه های مذهبی و تغییر در بافت فرهنگی و هنجارهای محله و استفاده مناسب از رسانه ها و شبکه های جمعی فرصت ها زمینه ی انعطاف پذیری و ثبات را در برابر هر گونه شوک و ناملایمات بوجود می آورند و منجر به بهبود تاب آوری اجتماعی در محلات حاشیه نشین شهرها می‎شوند.

مسکن به مثابه یک نیاز اساسی همواره یکی از چالش‌های برنامه‌ریزی و رفاه دولتها در چند دهه گذشته بوده است. الگوهای تامین مسکن برای این گروه نقش کلی در رفاه و ثبات زندگی آنها و توسعه کشور دارد. در تجربه چند دهه گذشته الگوهای گوناگونی برای تامین مسکن کم‌درآمدها به کار گرفته شده که دستاورد و نتایج آنها بسیار متفاوت بوده است و نکته اساسی این است که پس از صرف منابع مالی چشمگیر و اجرای برنامه‌ها هنوز مسکن به عنوان نیاز اساسی بسیاری از گروه‌های تهیدست نقش اصلی را در شرایط نامطلوب زندگی آنان دارد. در این راستا هدف از پایان‌نامه حاضر، تمرکز بر بررسی عوامل کلیدی موثر بر میزان موفقیت الگوهای تامین مسکن برای گروه‌های کم درآمد در شهر مهاباد قرار گرفته است. پژوهش حاضر از نظر نتایج از نوع پژوهشهای کاربردی بوده و برای تحلیل داده‌ها از روش تحقیق کمی و استفاده از مدل معادلات ساختاری استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش 9945 نفر است که با استفاده از تکنیک کوکران تعداد 376 نفر نمونه به‌دست آمده است. پرسشنامه در بین ساکنان سه پروژه سیدآباد، مکریان و شهرک کارمندان توزیع، گردیده است. تحلیل داده‌ها به وسیله نرم افزار SmartPLS صورت گرفته است و نتایج بر اساس مولفه‌ها و ضرایب مسیر تفسیر شده‌اند. نتایج حاصل از تحلیل معادلات ساختاری نشان داد که عوامل اجتماعی، اقتصادی ، محیطی و کالبدی جزء عوامل کلیدی در موفقیت الگوهای تامینی مسکن گروه‌های کم‌درآمد در شهر مهاباد محسوب می‌شوند. معناداری تاثیر این عوامل بر موفقیت الگوهای تامینی مسکن باتوجه به کسب مقادیر t-value بیشتر از ۱.۹۶ و مقادیر p-value کمتر از 0.05 ، مورد تایید قرار گرفت.

در میان فن‌آوریهای مختلفی که بر شکل شهری تاثیر میگذارند، نوآوریها در فناوریهای اطلاعات و ارتباطات (ICT) که امروزه با وجود تاریخچه نسبتاً کوتاه آنها در مقیاس وسیعی پذیرفته شده‌اند، نشاندهنده نیروی جدید است. نرخ بالای انتشار اینترنت، یکی از برجسته‌ترین کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات، فعالیتهای شهری را ایجاد و اصلاح میکند و در نتیجه بر زندگی روزمره افراد تاثیر میگذارد. وابستگی به فضا و مکان از طریق ICT از بین میرود، بنابراین آزادی بیشتری در عوامل مکانیابی فعالیتها وجود دارد. ICT انعطافپذیری فعالیت، زمان و مکان را افزایش داده و پیوندهای سنتی بین آنها را تضعیف کرده است. در این زمینه، فضا در طول زمان و در نتیجه الگوهای فضایی فعالیتها بر محدودیتهای فیزیکی غالب میشوند و انعطافپذیری بیشتر و محدودیتهای جغرافیایی کمتر، قوانین سنتی در انتخاب مکان فعالیتها و حتی محل سکونت افراد را تغییر میدهد. در نهایت ICT ها میتوانند ساختار فضایی شهر را از طریق تاثیرات خود بر آن عوامل تغییر دهند. از اینرو هدف این پژوهش، مطالعه اثرات فاوا بر الگوی مکان‌گزینی فعالیتها و پیامدهایی است که بر ساختار فضایی شهر خواهد داشت. جامعه آماری پژوهش حاضر تمام شهروندان سنندج و صاحبان مشاغل و فعالیتهای تجاری شهر سنندج هستند. راهبرد انتخابی این پژوهش، راهبرد نمونه‌گیری احتمالی در دو پرسشنامه دو مرحله‌ای که نوع اول نمونه‌گیری تصادفی ساده و نوع دوم خوشه‌ای هدفمند است صورت گرفت، 403 نفر از شهروندان و 393 نفر از صاحبان مشاغل و فعالیت‌های تجاری انتخاب و با استفاده از ابزار پرسشنامه جمع‌آوری شده است. پرسشنامه‌ها از روش تحلیلهای توصیفی و استنباطی در نرم افزار SPSS تحلیل شده، که نتایج پرسشنامه‌ها با توجه به اهداف و سوالات پژوهش نشان داد عامه مردم به عنوان افرادی که با فعالیتهای تجاری سروکار دارند، ICT بر سبک زندگی و فعالیتهایشان تاثیر گذاشته و فعالیتهای آنان را تحت تاثیر خود قرار داده است و باعث تغییر الگوی رفتاری آنان شده است. فعالیتهای تجاری (خرید اینترنتی) که یکی از مهمترین عناصر ساختار فضایی شهر است در این مطالعه انتخاب که در 7 گروه مختلف دسته‌بندی و بررسی کردیم که نتایج بیشتر در گروه کالاها و محتوای آموزشی، کالاهای الکترونیک و دیجیتالی، پوشاک و کالاهای آرایشی و بهداشتی رابطه معناداری قویتری را به خود اختصاص داده بودند، که نشان داد فعالیتهای تجاری مردم شهر سنندج روز به روز به سمت ICT گرایش پیدا کرده و میکند و باعث تغییر معادلات مکان‌گزینی فعالیتها شده است. پرسشنامه صاحبان مشاغل و فعالیتهای تجاری از این جهت انجام شده است که به دنبال این باشیم که پیامد این ماجراها در واقعیت چگونه بوده است و با مطالعاتی که به دنبال سنجش آن بودیم که آیا ICT و دو عنصر اصلی تلفن همراه و اینترنت نقشی در معادلات مکان‌گزینی فعالیتهای تجاری از دید صاحبان مشاغل داشته‌اند، با توجه به نتایجی که بررسی شد نشان داد که تلفن همراه و اینترنت تاثیر بسزایی در کسب و کار صاحبان مشاغل تجاری گذاشته است صاحبان اکثر مشاغل برای فروش خود از ICT استفاده میکنند و تمایل به اینترنتی شدن فروش بین آنها بیشتر شده، البته با توجه به نتایج افراد جوان بیشتر تمایل به کسب و کارهای اینترنتی دارند. اکثر مشاغل با این روند به دنبال مغازه با مرکزیت تجاری نیستند و اهمیت مکان برای آنها در حال کم رنگ شدن است همچنین شهر سنندج در چند سال اخیر شاهد مراکز تجاری فرعی بوده است که صاحبان مشاغل در این مراکز فرعی مشغول کسب و کار هستند. نتایج پژوهش ثابت کرد که خرید آنلاین بر روش سنتی خرید تاثیر گذاشته است، و باعث تغییر سبک زندگی شده است که این تغییر روز به روز در حال افزایش است ICT به عنوان یک عامل فرصت ساز فرصتهای برای تغییر سبک زندگی و تغییر فعالیتها داشته است. و باعث پراکندگی مکانی و زمانی فعالیتها میشود. فعالیتهای تجاری مردم شهر سنندج روز به روز به سمت ICT گرایش پیدا کرده و میکند و همین باعث تغییر معادلات مکانگزینی فعالیتها شده است که باعث خارج شدن شهر از حالت تک مرکزی هستیم. یافته‌های این پژوهش میتواند توسط نهادهای اجرایی شهر برای برنامه‌ریزی و ملاحظات جدید در طراحی محیط و ساختار فضایی آینده شهر سنندج مورد استفاده قرار گیرد و ICT را به عنوان یک عنصر تاثیرگذار در تغییر الگوی رفتار مردم که باعث تغییر الگوی مکانی فعالیتهای تجاری و در نهایت تغییر الگوی ساختار فضایی شهر شده است لحاظ نمود، که مهمترین بهره‌وران آن شهروندان میباشد.

ظهور فناوری اطلاعات و ارتباطات و توسعه استفاده از آن در کاربردهای مرتبط با حوزه‌های مختلف تقریباً بر همه جنبه‌های زندگی شهری تاثیر گذاشته است. این فناوری با تغییر در شیوه انجام فعالیت‌ها، شکل‌های جدیدی از خدمات را ارائه می‌دهد که در شرایط ضروری این شکل‌های جدید بیش از پیش به چشم می‌آیند. در سه سال گذشته با توجه به شیوع همه‌گیری کووید- 19 در سراسر دنیا استفاده از سیستم‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور کاهش قابل توجه ارتباطات فیزیکی جهت جلوگیری از مشکلات ناشی از همه‌گیری بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت، به گونه‌ای که خدمات مجازی (مانند آموزش آنلاین، دورکاری، فروشگاه‌های مجازی و غیره) در شهر سنندج همانند دیگر شهرهای ایران جایگزین خدمات حضوری شدند. بنابراین لزوم استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در طول همه‌گیری کووید- 19 منجر به ایجاد تحولی عظیم در شیوه زندگی افراد شد که پیش از آن افراد زیادی استفاده از آن خدمات را لازم نمی‌دیدند. این تغییرات می‌تواند مفهوم مکان زمان، روابط اجتماعی، فعالیت‌های شهری و سفرهای روزانه که از جمله عناصر شکل - دهنده ساختار فضایی شهری هستند را دگرگون سازد. با توجه به اهمیت ساختار فضایی در موضوع توسعه شهرها و تغییرات ایجاد شده در طول همه‌گیری که اثرات آن پس از دوره همه‌گیری نیز بر شهرها باقی مانده است، ما در این پژوهش به بررسی دقیق‌تر این اثرات خواهیم پرداخت. در این مطالعه اثرات فناوری اطلاعات و ارتباطات بر عناصر و عوامل شکل‌دهنده ساختار فضایی با توجه به چهار بُعد اصلی فیزیکی و فضایی، جنبه‌های انسانی، فعالیت‌ها و تحرک و جریان‌ها در طول و بعد از همه‌گیری در شهر سنندج مورد بررسی قرار گرفته‌اند. شیوه جمع‌آوری اطلاعات در این پژوهش به روش کتابخانه‌ای و میدانی بوده و داده‌های این پژوهش از که طریق پرسشنامه تهیه شده با استفاده از دو روش توصیفی و استنباطی تحلیل شده‌اند. براساس نتایج به دست آمده رابطه معنادار قوی بین تمام متغیرهای عناصر شکل دهنده ساختار فضایی شهر سنندج با متغیرهای فناوری اطلاعات و ارتباطات وجود دارد. لازم به ذکر است که سطح معناداری این روابط 01 / 0 است و ارزیابی معنادار بودن روابط بین متغیرها نشان داد که روابط مورد نظر با اطمینان 98 درصد هر سه بازه زمانی معنیدار است. به طور کلی فناوری اطلاعات و ارتباطات با افزایش انعطاف‌پذیری زمانی و مکانی و کاهش تمرکز فعالیت‌ها و حتی سکونت در مراکز شلوغ شهری، منجر به تضعیف ساختار تک مرکزی (تمرکززدایی) و باز توزیع الگوی مکانی جمعیت و فعالیت می‌شود.

ایجاد شهر های جدید در طول تاریخ دلایل متعددی داشته به طوریکه کشور ما تاکنون تجربه ی سه دهه ایجاد شهر های جدید را باخود یدک می کشد اما مفهوم نسل نوین شهر های جدید، جهت عدم تکرار رویه های ناصواب شهر های جدید نسل نخست، از ابتدای دولت یازدهم در ادبیات نظام توسعه سکونتگاهی کشور مطرح گردید. این نوع از توسعه ی شهری جدید عمدتا با اهدف توسعه اقتصادی ویا خلق فرصتی برای توسعه سیاسی و ارتقاءرقابت پذیری شهر ها ایجاد می شوند. تحقیق حاضر با هدف امکان سنجی ایجاد شهر جدید با تاکید بر رویکرد شهر های جدید نسل نودر شهرستان سنندج تدوین گردیده است. بنابراین، از نظر هدف یک تحقیق کاربردی-توسعه ای و از لحاط راهبرد یک تحقیق توصیفی-تحلیلی محسوب می شود. بدین جهت پس از شناخت محدوده مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل های صورت گرفته در ابعاد مختلف کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، حمل و نقل، انرژی وعوامل محیطی با استفاده از مدل فازی و AHPو بهره گیری از ماتریس سوات به جهت تعیین موقعییت راهبردی، به شناسایی موانع و محدودیت های توسعه یپیوسته و بیان ویژگی ها، مزیت ها و پتانسیل های شهرستان سنندج در راستای ایحاد شهر های جدید نسل نو پرداخته شده است. نتایج حاصله نشان می دهدکه شهرستان سنندج به دلایل شرایط خاص توپوگرافی، وجود عوامل محدود کننده توسعه ی فیزیکی، روندروبه رشد جمعیت، عدم توانایی پاسخگویی به نیاز های جمعیت در آینده و اما در مقابل پتانسیل ها و ویژگی های منحصر بفرد این شهرستان به جهت موقعیت استراتژیکی مناسب در منطقه، توانایی تبدیل شدن به یک برند شهری در زمینه ی شهر خلاق موسیقی، صنایع دستی و کشاورزی، لزوم توجه به مزیت های نسبی در زمینه تولید و عرضه انرژی های تجدیدپذیر، نگاه توسعه محور در بخش تجارت و صادرات، شرایط محیطی نسبتا مناسب به جهت توسعه های جدید شهری وتوانایی تبدیل شدن به شاهراه توسعه گردشگری سلامت درکشور، ضرروت هاو پتاسیل های ایجاد توسعه ی شهری جدید را دارا می باشد اما موقعیت راهبردی در این مسیر یک موقعیت تدافعی در جهت کاهش ضعف های موجود و جلو گیری از تهدیدات احتمالی می باشد.